به بهانه‌ی انتشار تازه‌ترین اثر روبرت واهانیان؛ معمارِ رشت پژوه اَرمنی‌تبار؛
رونمایی از کتاب رشت به روایت ۵ نقشه‌ی تاریخی
رشت به روایت پنج نقشه تاریخی
کتاب (رشت به روایت ۵ نقشه‌ی تاریخی) تازه‌ترین اثر مهندس روبرت واهانیان با حضور پژوهشگران تاریخ فرهنگ و هنر گیلان، کارشناسان و مهندسان، اعضای شورای شهر، اعضای نظام مهندسی ساختمان و دانشجویان و علاقه‌مندان به تاریخ رشت در سالن نظام مهندسی ساختمان استان رونمایی شد. در مراسم رونمایی از این کتاب دکتر سیدهاشم موسوی دزکوهی، رییس پیشین پژوهشکده گیلان‌شناسی، محمدتقی پوراحمد جکتاجی محقق و پژوهشگر، سید حسین رضویان عضو شورای شهر رشت، جعفر شجاع کیهانی عضو هیات علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، محمدحسن عاقل‌منش عضو شورای شهر رشت، رضا نوزاد پژوهشگر تاریخ فرهنگ گیلان، هادی میرزانژاد موحد ناشر ایلیا، دکتر ناصر عظیمی نویسنده و محقق تاریخ گیلان، مومن صالحی فعال فرهنگی حضور داشتند. همچنین دراین مراسم آقایان سیدهاشم موسوی، سیدحسین رضویان و رضا نوزاد در خصوص پژوهش و تلاش‌های روبرت واهانیان در پاسداشت معنای تاریخی رشت سخنانی ایراد کردند.
رشت؛ شهر پرسه‌های بی هدف و بی دلیل
دکتر سیدهاشم موسوی در ابتدای این رونمایی با ذکر یادواره‌ای از جلوه‌های این شهر در وصف آن گفت: رشت را هیچ‌گاه بدون پَرسه‌زن مشاهده کرده‌اید؟! درب‌های رشت همیشه بر روی پَرسه‌زنان باز است. این شهر آدمی را وادار به پرسه‌های بی‌هدف و بی‌دلیل می‌کند. این شهر از روح نوآور خود در اهالی‌اش می‌دمد و پناهگاه غربت گزینان است. ما ساکنان رشت می‌دانیم که چگونه این شهر اسباب آرامش ما را فراهم می‌سازد.
وی در ادامه افزود: رشت در همه تاریخ خویش محلی برای زندگی، روشنایی و دروازه‌ای بر روی تازه‌ها بوده است. این شهر سخاوتمند کلید هزارتوی خویشتن‌مان را به ما واگذار می‌کند. به قول نویسنده‌ای که در توصیف و تشریح رشت نوشت: من از عهده رشت بر نمی‌آیم، رشت وصف‌ناپذیر و نامتعارف است. بیش از آنکه گفتنی و نوشتنی باشد، دیدنی است. نوشتن درباره رشت مثل سرازیر کردن یک لیوان آب درون دریاست. رشت از دیرباز پاتوق روشنفکران، هنرمندان، شاعران و نویسندگان و نقاشان بوده است. انگار هرکس به رشت می‌آید، در این شهر افسون گر ماندگار شده و این شهر رشت است که تنهای شان نمی‌گذارد. رشت مُهر خود را به رویشان می‌زند و گویا انگار از یکدیگر قول می‌گیرند که یکدیگر را فراموش نکنند.
رشت را هیچ‌گاه بدون پَرسه‌زن مشاهده کرده‌اید؟! درب‌های رشت همیشه بر روی پَرسه‌زنان باز است. این شهر آدمی را وادار به پرسه‌های بی‌هدف و بی‌دلیل می‌کند. این شهر از روح نوآور خود در اهالی‌اش می‌دمد و پناهگاه غربت گزینان است
روبرت واهانیان؛ معمارِ گیلان شناس اَرمنی تبار
ارمنی‌ها از گذشته‌های دور تاکنون در استان گیلان اقامت داشته‌اند. آنها هم‌زیستی مسالمت‌آمیزی با مردم گیلان داشته و هریک خدمات ارزشمندی را برای شهرهای استان از جمله رشت و بندر انزلی به ارمغان آورده و به این اقلیم و آب‌وخاک وفادار بوده‌اند. روبرت واهانیان (معمار، مرمتگر، پژوهشگر و گیلان شناس) یکی از آن مهاجرینی است که از سال‌های دور به رشت آمد و در این شهر سکونت گزید. وی در ۷ مرداد ۱۳۱۶ در یک خانواده ارمنی‌تبار به دنیا آمد. مادرش اهل تبریز و پدرش از ارمنیان مهاباد بود. واهانیان پس از پشت سر گذاشتن دوره تحصیلات متوسطه در مدارس تبریز، در سال ۱۳۳۷ در رشته شبانه زبان و ادبیات انگلیسی در دانشگاه تبریز درس خواند و هم‌زمان در گمرک نیز مشغول به کار شد تا مخارج تحصیل خود را تأمین کند. سپس واهانیان در کنکور سراسری سال تحصیلی ۱۳۳۸-۱۳۳۹ در رشته معماری دانشگاه تهران پذیرفته شد. به گفته او سالی که وی در دانشگاه تهران پذیرفته شد، این دانشگاه تنها دانشگاهی بود که رشته معماری در آن تدریس می‌شد.
واهانیان در سال ۱۳۴۶ از رشته معماری فارغ‌التحصیل و در بخش خصوصی مشغول به کار شد. در سال ۱۳۴۶ زمانی که دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران دوره عالی شهرسازی را بنیاد می‌نهاد، وی دوره ۵ساله شهرسازی را نیز طی کرد. پس از انصراف از همکاری با شرکت آوانگارد تجربه جدیدی را آغاز کرد و یک شرکت طراحی و ساخت مجتمع‌های بزرگ آموزشی راه‌انداخت، این شرکت در تهران، خوانسار و رشت کارهای بزرگی را اجرا کرد که از جمله آنها می‌توان به ساخت مرکز آموزش کشاورزی شهید اشرفی اصفهانی رشت و هنرستان صنعتی خوانسار اشاره داشت. مهندس واهانیان پس از زلزله ویرانگر رودبار در سال ۱۳۶۹، مرمت و بازسازی برج ساعت ساختمان شهرداری رشت را انجام داد و در دهه ۱۳۷۰ در دوره شوراهای اول و دوم رشت، مرمت و بازسازی منزل مسکونی اولین شهردار رشت، حاج «میرزا خلیل رفیع» را برعهده گرفت. وی در راستای فعالیت حرفه‌ای خود در حوزه معماری و مرمت بناهای تاریخی به سراغ مطبوعات و اسناد قدیمی گیلان رفت و آن‌قدر خواند و تحقیق کرد که به‌عنوان یک گیلان شناس و رشت پژوه در استان گیلان شناخته شد.
پاریسی‌ها از خاطره بازی هاشان پول در می‌آورند چرا پس رشت نمی‌تواند؟!
در شرح پاریس گفته‌اند: پاریس آدمی را از درون دگرگون می‌سازد، رشت هم چنین است. اگر پاریسی‌ها از خاطره بازی‌هاشان پول در می‌آورند چرا پس رشت نمی‌تواند؟! در آیین رونمایی از کتاب (رشت به روایت ۵ نقشه‌ی تاریخی) نوشته‌ی مهندس روبرت واهانیان پرسشی از سوی یکی از سخنرانان مطرح گردید؛ اگر پاریسی‌ها از خاطره بازی هاشان پول در می‌آورند چرا پس رشت نمی‌تواند؟!
هاشم موسوی دزکوهی، رییس سابق پژوهشکده گیلان شناسی در آیین رونمایی از کتاب (رشت به روایت ۵ نقشه‌ی تاریخی) گفت: ما ساکنان رشت می‌دانیم که چگونه این شهر اسباب آرامش مان را فراهم می‌سازد. رشت در همه تاریخش محلی برای زندگی، روشنایی و دروازه‌ای بر روی تازه‌ها بوده است. وی بیان کرد: ساختمان‌ها و پل‌ها ثروت شهر نیستند، بلکه ثروت اصلی شهر مفاخر، بزرگان و مشاهیر آن هستند. اگر پاریسی‌ها از خاطره بازی‌هاشان پول در می‌آورند چرا پس رشت نمی‌تواند؟! این استاد دانشگاه ضمن قدردانی از زحمات مهندس واهانیان افزود: انتشار این کتاب با حمایت شهرداری نشان میدهد، ما متوجه رشت و دارایی‌های این شهر شده ایم. رشت در همه تاریخش هرگز ناچیز نبوده است، میشود رشت را رشت‌تر کنیم، بگذاریم رشت با ما قهر نکند.
در آیین رونمایی از کتاب (رشت به روایت ۵ نقشه‌ی تاریخی) نوشته‌ی مهندس روبرت واهانیان پرسشی از سوی یکی از سخنرانان مطرح گردید؛ اگر پاریسی‌ها از خاطره بازی هاشان پول در می‌آورند چرا پس رشت نمی‌تواند؟!
در دنیای رشت ساعت چند است؟
سید حسین رضویان، عضو شورای شهر ضمن قدردانی از زحمات اهالی فرهنگ و هنر استان و تلاش بی وقفه مهندس روبرت واهانیان برای تالیف این کتاب گفت: رسانه در توسعه گردشگری امر حیاتی است. محرک گردشگری هر مدل از مدیا بوده که باعث جذابیت در یک جغرافیا میشود. رییس کمیسیون توسعه پایدار شورای شهر بیان کرد: همانطور که سال‌ها پیشتر فیلم خیلی دور خیلی نزدیک از رضا میرکریمی باعث جذابیت گردشگری در کویر شد، فیلم “در دنیای تو ساعت چند است” اثر ماندگار صفی یزدانیان در کشور برای شهر رشت موجی راه‌انداخت که در رونق و توسعه گردشگری شهر رشت بسیار اثر گذار بوده است.
پنج نقشه تاریخی رشت به مثابه سند جغرافیایی و تاریخی
رضا نوزاد، پژوهشگر تاریخ فرهنگ گیلان به‌عنوان سخنران نشست آیین رونمایی کتاب (رشت به روایت ۵ نقشه‌ی تاریخی) نوشته مهندس روبرت واهانیان گفت: بنده سرتعظیم به ایشان فرود می‌آورم. وی بیان کرد: قشر فرهیخته و کتاب‌خوان استان گیلان و شهر رشت عادت کرده که هرچند یکبار با آثار ارزشمند مهندس واهانیان ذوق‌زده و شگفت‌زده شوند.
این کتاب یک سند جغرافیایی و تاریخی است. نویسنده کتاب اخبار گیلان در مطبوعات عصر قاجار عنوان کرد: کتاب رشت به روایت ۵ نقشه تاریخی نوشته مهندس روبرت واهانیان، حاصل سال‌ها کار تحقیقاتی بوده و با نگاهی کامل و جامع به ۵ نقشه اولیه تاریخی رشت از سال ۱۲۴۹ تا ۱۳۴۵ به نگارش رسیده است. نخستین نقشه این کتاب به عهد ناصری بر می‌گردد که حدود ۱۵۵ سال پیش از سوی ذوالفقار مهندس تهیه شد. در آن زمان بسیاری از شهرهای کشورمان از نقشه‌ای برای شهر خود محروم بوده‌اند؛ اما رشت دارای نقشه جغرافیایی بود. نقشه دوم مربوط به سال ۱۲۹۶ بوده که در زمان نهضت جنگل به دست علی‌اصغر کاشانی تهیه شد و در چاپخانه میناس که جز چاپخانه سنگی رشت بوده، به چاپ رسید. نقشه سوم کتاب رشت به روایت پنج نقشه تاریخی مربوط به سال ۱۳۲۷ است که از سوی سروان توپخانه ارتش (فرمانده تیپ مستقل رشت) ترسیم شده است. نقشه چهارم کتاب واهانیان مربوط به سال ۱۳۳۲ بوده که به پیشنهاد روانشاد جهانگیر سرتیپ‌پور تهیه شده است و در نهایت نقشه پنجم کتاب مربوط به سال ۱۳۴۵ توسط سازمان برنامه و سازمان نقشه‌برداری کشور تهیه و تدوین شده است.
۷ محله اصلی شهر رشت در این کتاب به کوشش مهندس واهانیان مشخص و در طی حدود یک قرن از سال ۱۲۴۹ تا ۱۳۴۵ از روی نقشه‌های جغرافیایی به بررسی تاریخی و موشکافانه‌ای پرداخته است
این پژوهشگر گیلانی می‌افزاید: ۷ محله اصلی شهر رشت در این کتاب به کوشش مهندس واهانیان مشخص و در طی حدود یک قرن از سال ۱۲۴۹ تا ۱۳۴۵ از روی نقشه‌های جغرافیایی به بررسی تاریخی و موشکافانه‌ای پرداخته است. از محلات تا بازارها و بازارچه‌ها، راسته‌ها و قیصریه ها، کاروان‌سراها، میدان‌ها، کوچه‌ها و خیابان‌ها، محورهای ارتباطی، پایانه‌ها و باربری‌ها، تأسیسات نظامی، اداری و شهری، رودخانه و پل‌ها، کارگاه‌ها و کارخانه‌ها، گورستان‌ها، اماکن مذهبی، فرهنگی و تاریخی، مراکز درمانی و…. مفصل تشریح شده‌اند.
هم خوشحالم، هم ناراحت!
روبرت واهانیان، معمار و پژوهشگر تاریخ رشت در این نشست ضمن تشکر و قدردانی از حمایت سازمان‌های مختلف، کتابخانه ملی رشت، معاونت شهرسازی و معماری شهرداری، همکاران و همسرش بیان کرد: امروز یک روز استثنایی در زندگی من است، امروز هم خوشحالم هم ناراحت. ناراحتم چون بعد از ۳۰ و‌اندی سال از معشوقم کتاب رشت باید خداحافظی کنم. اما خوشحالم چون بعد از ۳۰ و‌اندی سال فعالیت حرفه‌ای به آن رسالتی که برای خود قایل بودم، رسیده‌ام. نویسنده کتاب رشت به روایت ۵ نقشه تاریخی افزود: همه ساختمان‌ها و فعالیت‌های عمرانی ما یک روز از بین خواهند رفت، اما فعالیت فرهنگی تجربیات سال‌ها زندگی من بوده که به شکل کتاب، مقالات و…. به یادگار گذاشته‌ام. وی عنوان کرد: این کتاب شامل ۵ قسمت بوده که نقشه‌های ۵ گانه رشت از سال ۱۲۴۹ تا ۱۳۴۵ خورشیدی را پوشش میدهد. برای اولین‌بار در ایران تاریخ شهر رشت را از روی نقشه‌های جغرافیایی درآورده‌ام، پایه اصلی کتاب رشت به روایت ۵ نقشه تاریخی، تاریخ شهر بوده که پایه اصلی این تاریخ‌نگاری محصول نقشه جغرافیایی است که مدرکی فنی و ترسیمی محسوب میشود. همچنین در کنار هرکدام از نقشه‌های تاریخی این کتاب برای قشر جوان، کیوآر کدُ‌هایی در نظر گرفته ایم، که به راحتی می‌توان در دسترس داشته باشند.
وی در پایان از همسرش که در طی این سال‌ها او را حمایت کرده و همکارانش که در تهیه نگارش این کتاب همراهش بوده‌اند، تشکر و قدردانی کرد و این کتاب را به مردم رشت تقدیم نمود.
گفتنی است کتاب (رشت به روایت ۵ نقشه‌ی تاریخی) نوشته روبرت واهانیان به ویراستاری هادی میرزا نژاد موحد در ۵۰۰ جلد از سوی نشر فرهنگ ایلیا و با حمایت شهرداری رشت به چاپ رسیده است.
نویسنده: محمد صالح زاده (روزنامه نگار حوزه شهری)
منبع: پایگاه خبری و تحلیلی مرور گیلان
انتشار در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۴۰۴
این پژوهشگر دکتری شهرسازی در ادامه افزود: این نشست در مورد شهر رشت است که با عنوان مرکز استان گیلان، در قالب یک کلانشهر رفرنس در استان گیلان شناخته میشود. کلانشهر رشت در بیشتر موارد به‌عنوان یک مرجع برای مدیریت شهری سایر شهرهای استان به شمار می‌رود. این شهر امروزه با مشکلات عدیده مواجه بوده که ضروری است در قالب گفت‌وگویی منصفانه و بی‌طرفانه بر پایه علم مشکلات این شهر مورد بررسی و پیگیری قرار گیرد.
این استاد دانشگاه در تشریح چالش‌های اساسی این شهر به مهاجرت‌های اقلیمی فزاینده، وضعیت بحرانی رودخانه‌های زرجوب و گوهر رود، بحران حمل‌ونقل و ترافیک، اُفت کیفیت فضاهای عمومی و ناکارآمدی در مدیریت پسماند اشاره داشت.
ما برای اینکه شهرهایمان را توسعه دهیم، طرح‌های کالبدی تهیه می‌کنیم. اما امروزه نگاه صرفاً کالبدی پاسخگوی نیازهای شهرها نیستند. قبل از هر چیز باید بدانیم؛ اگر رویکرد و تفکر انسان‌محوری را در مدیریت و برنامه‌ریزی شهرها مطرح می‌کنیم، بایستی نظام بودجه‌ریزی ما به صورتی تنظیم شود که میزان مصالح و بودجه به موضوعات انسان‌محوری در شهرها بسیار بیشتر از حوزه‌های خودرو محوری باشد.
پیروز حناچی ادامه داد: در شهر پکن، زمانی از روی زمین آسمان دیده نمی‌شد و از بالای آسمان زمین قابل دید نبود. مردم پکن به شوخی به یکدیگر کپسول اکسیژن هدیه می‌دادند. اما امروزه به گواهی سازمان ملل، پکن از موفق‌ترین کلان‌شهرهایی بوده که توانسته آلاینده‌ها را کنترل کنند. البته باید بدانیم برای کنترل آلاینده‌ها تصمیم‌های سختی گرفته‌اند از جمله؛ تبدیل تمام اتومبیل‌ها، اتوبوس‌ها به سوخت برقی و از همه مهم‌تر حتی محل کارخانه ذوب‌آهن چین که در محدوده شهر پکن بوده را هم جابه‌جا کرده‌اند. کارخانه‌ای که بیشترین سهم آلودگی هوای پکن را از آن خودکرده بود.
شهردار سابق تهران، تعریف ماموریت‌های جدید در برخی نقاط شهری را یکی دیگر از ویژگی‌های شهرهای پیش‌رو خواند و عنوان کرد: ایجاد پیاده راه در شهر رشت با وجود همه نقدهایی که به خصوص در بخش تامین دسترسی ممکن است به آن وارد باشد موجب شده است شهر به مقصد سفر تبدیل شود. این نشان میدهد حوزه قلمرو عمومی یعنی آن قسمتی از شهر که همه می‌توانند به راحتی به آن دسترسی پیدا کنند اگر کیفی شود به بزگترین جاذبه و سرمایه شهر تبدیل خواهد شد. سرمایه‌ای که ثروت را به شهر هدیه می‌کند و کیفیت زندگی در آن را بالا می‌برد.
وی گفت: بهترین توصیه بنده برای بررسی حمل‌ونقل و ترافیک در شهرها تماشای برخی از قسمت‌های کارتون پَت و مَت است، علی‌الخصوص قسمت گاراژ و فَکس. ببینید و تحلیل کنید. از ۲۰ مقاله علمی و پژوهشی آموزنده‌تر است.
این پژوهشگر دکتری شهرسازی در ادامه افزود: این نشست در مورد شهر رشت است که با عنوان مرکز استان گیلان، در قالب یک کلانشهر رفرنس در استان گیلان شناخته میشود. کلانشهر رشت در بیشتر موارد به‌عنوان یک مرجع برای مدیریت شهری سایر شهرهای استان به شمار می‌رود. این شهر امروزه با مشکلات عدیده مواجه بوده که ضروری است در قالب گفت‌وگویی منصفانه و بی‌طرفانه بر پایه علم مشکلات این شهر مورد بررسی و پیگیری قرار گیرد.
تا جایی که مطلع هستیم بخش زیادی از اعضای نظام مهندسی و همچنین کارگروه‌های تخصصی این سازمان از جمله کارگروه ترافیک موضع‌گیری تخصصی و فنی در مورد اجرای روگذرها منتشر نکرده و سکوت را مصلحت شمرده‌اند.
خاطرم هست زمانی که در شهرداری بودم، نانوایی در خیابان امام یک مانعی را در مقابل مغازه‌اش نهاده بود تا ماشین حمل آرد به راحتی بتواند مقابل نانوایی پارک کرده و آردها را خالی کند. در شهر که دور می‌زدم با این صحنه مواجه شدم، بلافاصله برداشتن این مانع از جلوی درب این نانوایی را از طریق مأمورین شهرداری پیگیری کردم.
طبقاتی شدن بی حد و حصر جامعه