تحلیل فرایند سلسله مراتبی Analytical Hierarchy process

تحلیل فرایند سلسله مراتبی

در برنامه ریزی دو جریان فکری برقرار است؛ محصول نگری و فرایند نگری.

 عده ای از برنامه ریزان اعتقاد دارند: برنامه مهم تر از روش تهیه آن است. یعنی؛ برای رسیدن به یک برنامه خوب میتوانیم از هر روشی استفاده نماییم. اما در مقابل عده ای دیگر از برنامه ریزان بر این باورند: روش تهیه برنامه مهم تر از برنامه است. یعنی؛ برای رسیدن به یک برنامه خوب باید از روش شفاف و صحیحی استفاده شود.در دهه های اخیر روش فرایند نگری در برنامه ریزی مقبولیت بیشتری پیدا نموده است. دلیل این اعتقاد که در بین برنامه ریزان متخصص به اجماع رسیده است: اینکه میتوان با استفاده از رویکرد فرایند نگری ؛ تکرار پذیری ، بازنگری و اصلاح را صحیح تر انجام داد.

در فرایند برنامه ریزی منطقه ای و شهری ؛ نیازمند ارزیابی برنامه ها هستیم. در واقع برای اینکه بدانیم؛کدام برنامه مناسبتر است برای اجرا ؟ باید بین آنها قضاوت و داوری صورت گیرد. مثلاً؛ در راهبردهای مختلف یک برنامه می خواهیم راهبرد مناسب تری را از میان آنها پیدا کنیم و یا از میان سیاست های مختلف در برنامه آن سیاست بهتر و مناسب تر را پیدا کنیم.

روش های ارزیابی در برنامه ریزی ها به (جامع،بخشی و چند معیاره) تقسیم میشود. ارزیابی جامع :جامع و کلی تر برنامه ها را ارزیابی میکند ، ارزیابی بخشی: جزهایی از برنامه را مورد ارزیابی قرار میدهد و ارزیابی چند معیاره؛ زمانیکه در برنامه چند معیار وجود دارد ، در این صورت ارزیابی دشوار خواهد بود ، در این شرایط برای ارزیابی برنامه ها به سراغ روش ارزیابی چند معیاره (تحلیل فرایند سلسله مراتبی) خواهیم رفت. 

روش فرایند سلسله مراتبی تحلیل در دهه هشتاد میلادی؛ توسط ریاضیدان عراقی تبار آمریکایی بنام (توماس اِل ساعتی) مطرح شد. روش فوق نه تنها در برنامه ریزی منطقه ای و شهری مورد استفاده قرار می گیرد بلکه در بسیاری از زمینه های علمی ، اقتصاد و سایر برنامه ها نیز کاربرد دارد.

واژه AHP مخفف عبارت Analytical Hierarchy process به معنی "فرایند تحلیل سلسله مراتبی" است. در دهه های اخیر روش ارزیابی چند معیاره بخاطر پیچیدگی ها در موضوعات  پرکاربرد شده است. هدف این تکنیک ؛انتخاب بهترین گزینه بر اساس معیارهای مختلف، که از طریق مقایسه زوجی صورت می گیرد. در واقع این مدل به معیارها وزن میدهد ، تعدد معیارها باعث میشود ؛ معیارهای تصمیم گیری را به زیر معیارهایی تقسیم نماییم.

مراحل تکنیک تحلیل فرایند سلسله مراتبی ؛ ایجاد ساختار سلسله مراتبی ، محاسبه وزن و ضریب اهمیت معیارها ، محاسبه وزن و ضریب اهمیت گزینه ها ، امتیاز نهایی گزینه ها ، بررسی سازگاری منطقی ارزیابی ، میتوان به این موارد تشریح نمود.

در مرحله اول ازاین تکنیک (ساختار سلسله مراتبی ) تدوین میشود. که دارای چهار سطح است. در سطح اول: انتخاب هدف ارزیابی را مشخص می نماییم. در سطح دوم: معیارها مشخص می شوند تا با استفاده از آنها گزینه ها را مورد ارزیابی قرار دهیم. در سطح سوم: زیرمعیارها بر اساس معیارهای اصلی تفکیک می شوند و در سطح چهارم:گزینه های آلترناتیو؛ پس از ارزیابی صورت گرفته ، از میان آلترناتیوها به گزینه نهایی خواهیم رسید.

بطور مثال اگر : سطح یک ؛ هدف (مکان یابی برای احداث شهر جدید) باشد ، سطح دوم؛ معیارها (توپوگرافی مکان ، دسترسی به آب ، خطر زمین لرزه ، دسترسی به شهر و راه های ارتباطی) ، سطح سوم؛ زیر معیارها (تفکیک معیار اصلی به : ارتفاع از سطح دریا ، شیب زمین) ( تفکیک معیار اصلی به : موقعیت زمین نسبت به گسلهای بزرگ ، موقعیت زمین نسبت به مراکز زمین لرزه ) ( تفکیک معیار اصلی به : شناخت زمین لرزه های تاریخی مکان مورد نظر) به این صورت میتوان تحلیل نمود.

در مرحله دوم از تکنیک (ساختار سلسله مراتبی) ؛ محاسبه وزن و ضریب اهمیت معیارها و زیرمعیارها مشخص می شود. معیار هایی که با استفاده از آنها ارزیابی صورت می گیرد با هم (هم ارزش) نیستند، بنابراین اهمیت معیارها باید مشخص شود. این مرحله از این تکنیک بسیار حساس است. بنا به مثال فوق هدف؛ مکان یابی برای احداث شهر جدید بود. دو معیار (دسترسی به آب ، ارتفاع از سطح دریا) را با استفاده مقایسه زوجی(ماتریس)، ارزش و ضریب اهمیت آن ها را برای مکان یابی مورد نظر مورد سنجش قرار میدهیم. البته با ذکر این مورد که دسترسی به آّب معیار بسیار مهم تری نسبت به ارتفاع از سطح دریا است و این معیار از شانس بیشتری برخوردار است. بنابراین: با استفاده از مقایسه زوجی معیارها ؛ ضریب اهمیت معیارها را به ترتیب بدست آورده و بنا به امتیازی که از (یک تا نه) می گیرند، به دسته بندی های(درجه اهمیت یکسان، اندکی بیشتر، بیشتر، خیلی بیشتر،مطلقا بیشتر و بینابینی) تقسیم خواهند شد. و در نهایت با استفاده از میانگین هندسی ؛ ضریب اهمیت هریک از معیارها و زیرمعیارها بدست می آید.

در مرحله سوم از تکنیک (ساختار سلسله مراتبی) ؛ محاسبه وزن و ضریب اهمیت گزینه ها مشخص میشود. امتیاز هر یک از گزینه های آلترناتیو که قرار است از بین آنها یکی را به عنوان گزینه برتر انتخاب کنیم مشخص میشود و آن که بالاترین امتیاز را گرفته ، گزینه برتر شناخته می شود. در این مرحله برخلاف مرحله گذشته از این تکنیک که معیار را با هدف مقایسه می نمودیم ، اینبار گزینه ها را نسبت به زیر معیار ها مورد ارزیابی قرار می دهیم. بطور مثال(مکان یابی احداث شهر جدید): گزینه یک آلترناتیو را نسبت به شیب زمین(زیرمعیار) در ماتریس ارزیابی مقایسه خواهیم کرد. بنابراین: با استفاده از مقایسه ؛ ضریب اهمیت گزینه ها به ترتیب بدست آورده و امتیاز (یک تا نه ) می گیرند، به دسته بندی های (برتری یکسان ، برتری کم ، برتری بیشتر ، برتری خیلی بیشتر ، برتری کامل و برتری های بینابینی ) تقسیم خواهند شد.

در مرحله چهارم از تکنیک (ساختار سلسله مراتبی) ؛ امتیاز نهایی گزینه ها مشخص میشود. این مرحله طبق فرمول ضریب اهمیت امتیاز نهایی داده میشود.

در مرحله پنجم از تکنیک (ساختار سلسله مراتبی) ؛ بررسی سازگاری منطقی قضاوتها ؛ همانطور که میدانیم مراحل قبلی و مقایسه ها توسط کارشناسان ذی ربط انجام میشود. در این مدل چون  میزان دقت ، سازگاری و ناسازگاری در ارزیابی مشخص شود. طبق فرمولی ضریب ناسازگاری را محاسبه می نماییم. که آیا قضاوتها منطقی صورت گرفته است ، یا خیر ؟ توسط دو شاخص ناسازگاری و تصادفی این مرحله را هم انجام داده و در نهایت طبق فرمول و قانون آن؛ سازگاری در ارزیابی وجود داشت ، ارزیابی منطقی صورت گرفته است. و اگر سازگاری در ارزیابی وجود نداشت ، میبایست مجدد تکنیک را انجام داد.

مدلِ "تحلیل فرایند سلسله مراتبی"   یک روش تصمیم گیری چندمعیاره است. هدف آن رسیدن به راه حل بهینه برای ارزیابی برنامه های مختلف است.این تکنیک در تحلیل؛ معیارهای کمی و کیفی را باهم ترکیب میکند، و در فرایند از آنها بهره میبرد. از این روش در برنامه ریزی منطقه ای و شهری و همچنین مسایل مربوط به مدیریت شهری در چهار سطح استفاده میشود. در شهرسازی جهان و کشورهای توسعه یافته از این روش؛ به عنوان تکنیکی برای بهینه سازی راه حل ها یاد میشود.

 

نویسنده : محمد صالح زاده رشتی نژاد (دانشجوی کارشناسی ارشد شهرسازی - گرایش برنامه ریزی منطقه ای دانشگاه گیلان) 

شهرسازی تاکتیکال

شهرسازی تاکتیکال

عمر مفید شهرسازی در ایران به کمتر از یکصد سال خواهد رسید. در واقع این عمری که ما از آن یاد مینماییم؛ به اولین تلنگرهای این رشته پرکاربرد و وسیع اشاره دارد. از همان زمان که در کشور تصمیم بر آن شد ؛ عده ای از تحصیل کرده های معماری به دانشگاه ها ، موسسات و شهرداری های خارج از کشور سفر نمایند ،تا از نزدیک عملکرد و روندِ دانشگاه ها را بازدید و همچنین از شهرداری های دیگر ممالک برای کشور ارمغان هایی آورند تا در دانشگاه ها ، بخش دولتی و خصوصی از این رشته کاربردی تر و به نحو صحیحی استفاده شود.  

 ایرج اعتصام (معمار-شهرساز) از جمله افرادی بود که در شکل گیری دانش شهرسازی در کشور نقش پررنگی داشت، وی که به تازگی از دنیا رفته، در آرشیو خاطراتش آمده است: حدود ۵۰ تا ۶۰ سال پیش در ایران دانش شهرسازی مساله مند میشود. یعنی کم کم در سطح سیاستگذاری به این فکر میکنند که باید دانشی یا قواعد و ضوابطی باشد که بتوانیم شهرها رو بواسطه آنها سروسامان بدهیم. در دهه چهل که رشته شهرسازی در دانشگاه تهران ظهور می کند، از همان ابتدا کشمکشی وجود داشت که باید نام این رشته دانشگاهی را از این پس چه بگذاریم؟ تا پیش از این مسایل شهری از زاویه معماری حل میشد. یکی از افرادی که توسط ریاست وقت دانشگاه تهران به سایر دانشگاه ها سفر می نماید ؛ ایرج اعتصام بود. (رئیس دانشگاه گفت: شما باید بروید و این دانشکده ها و برنامه هایشان را از نزدیک ببینید..در نتیجه من رفتم و به مدت یکماه دقیقا ۲۲ تا دانشکده و موسسه مثل شهرداری لس آنجلس و اینها را دورتادور آمریکا دیدم.. آن برنامه هایی که آنجا داشتیم و آوردیم و بررسی کردیم، خیلی موثر بود و اتفاقا روی هم رفته، هم از دانشکده هایی که شهرسازی داشتند شناخت خوبی پیدا کردیم)

با این توضیحات میتوانیم؛ شروع دانش شهرسازی در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی را همان دهه چهل یادآور شویم. پربیراه هم نیست؛ در همان اوایل دهه چهل وزارت آبادانی و مسکن به منظور ایجاد تمرکز و هماهنگی در تهیه و اجرای طرح های شهرسازی ، ده سازی و طرح های آبادانی تاسیس شد. که این وزارتخانه در سال 1353 به وزارت مسکن و شهرسازی تغییر نام یافت. که دو سال قبل این تغییرنام ؛ به موازات طرح های شهرسازی و اهمیت آن در کشور ؛ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در سال 1351 تاسیس میشود که عهده دار تصویب طرح های جامع شهری و منطقه ای ، طرح جامع سرزمین و دیگر ضوابط و مقررات شهرسازی را راهبری می نماید.

در طی این سالها که از عمر مفید شهرسازی کشور میگذرد ؛ همچون دیگر قصه ها طولانی است. اما امروزه با اهمیت یافتن زندگی شهری و همچنین معضلاتی که در پَس آن به وقوع پیوسته است که میتوان به مهمترین مسایلی که در کشور با آن درگیر هستیم به آسیب های زیست محیطی ، حاشیه نشینی ،ترافیک، فقر شهری و ... اشاره داشت. هدف این نوشتار شرح یکی از تکنیک های به روز شهرسازی مدرن است تا با مرور و یادگیری آن بتوان در جوامع شهری و مدیریت شهری تاثیر نهاد. البته ذکر این مورد که از تهیه تا اجرا (شهرسازی عملیاتی) فواصل بسیاری ست، در شهرسازی اجرایی کشور ما صادق است. اما نمونه های پرشمار خارجی و اندک داخلی میتواند کمک حال مدیران شهری در بخش اجرایی شهر باشد، تا با مطالعه نمونه های موفق از تهیه تا اجرای طرح شهرسازی تاکتیکال برای حوزه عملکردی خود مثمر ثمر باشند.

 

 

حق به شهر

 لوفور؛ شهر را به‌عنوان یک ساختار اجتماعی می‌دانست و اعتقاد داشت که تمام شهروندان نسبت به شهر دارای حق می‌باشند و سپس "هاروی"  با ادامه موضوع "حق به شهر" به تفکیک های اجتماعی در شهر؛ عدم دسترسی همه افراد به حقوق مساوی که اینها همه دلیل بی عدالتی های به وقوع پیوسته در شهرها خواهند بود، اشارات گسترده ای داشته اند. که این تفاسیر توجه نظریه پردازان شهری را به خود جلب کرده است.

شهرسازی تاکتیکال جنبشی نوظهور در دانش شهرسازی است. رویکردی که بر دموکراسی اساسی و عدالت اجتماعی پایه گذاری شده است. با مداخلات شهروندان در فضاهای شهری به صورت اجرای سریع و کم هزینه به صورت علنی در شهر شکل می گیرد. کوریج شهرسازی تاکتیکال را به عنوان یک پدیده جهانی که تجلی فرم جدیدی از شهروندی در جامعه شهری معاصر میداند و از آن به عنوان رویکردی ضد اقتدارگرا در مدیریت شهری که کیفیت تجربه زندگی شهری را ارتقا می دهد، یاد می کند.

ارسطو : خانه ها سکونتگاه ها را می سازند و شهروندان شهر را. ما چه در جامعه بزرگ،چه کوچک زندگی نماییم. نسبت به آنجا که زندگی می کنیم ، باید چارچوب های سازنده ای داشته باشیم.نمیتوان نسبت به سکونتگاه هایمان بی تفاوت باشیم. اگر بی تفاوت باشیم؛ قطعا دیر یا زود با مشکلاتی رو به راه خواهیم شد. امروزه اکثر جوامع شهری با تهدیدهایی در فضای شهری رو به رو هستند. از آلودگی هوا تا سرریزی جمعیت در پی مهاجرت های افسارگسیخته که این خود به آسیب های دیگری دسته بندی خواهد شد و صدها مورد از این قبیل نیز در شهرها وجودیت یافته اند.

شهرسازی تاکتیکال (تاکتیکی)

در شهرسازی تاکتیکی؛ همه چیز در مورد عمل است. به رویکرد شهری، سازمانی و یا شهروندی برای ساخت محله با استفاده از مداخلات کوتاه‌مدت، کم هزینه و مقیاس‌پذیر برای تسریع تغییرات بلندمدت اشاره دارد. ریشه تاریخی شهرسازی تاکتیکال در دوره های تاریخی پیش از میلاد و در غرفه های موقت بازار و فروشندگان سیار خیابان ها در دوران باستان دنبال می شود.ورود رسمی آن به حوزه شهرسازی را میتوان به آتلیه(اربن کاتالیست) در برلین نسبت داد.

"میشل دوسرتو" نویسنده فرانسوی کتابِ ؛ "تمرین زندگی روزمره" در سال 1984 از اصطلاح شهرسازی تاکتیکی استفاده نمود.دوسرتو به رویدادهای به وقوع پیوسته در پاریس اشاره داشت که در تقابل با شهرسازی استراتژیک خود را بروز میداد. مفاهیم مدرن شهرسازی تاکتیکی تمایلی به تمایز ندارند. معنای مدرن این اصطلاح به مایک لیدون؛ برنامه ریز شهری ساکن نیویورک نسبت داده می شود. پروژه فضاهای عمومی از عبارت "سبکتر، سریعتر، ارزانتر" که توسط طراح شهری اریک رینولدز ابداع شده است، توصیف همان رویکرد اساسی  که توسط شهرسازی تاکتیکی بیان شده است. به گفته برخی از متخصصین شهری رویکرد تاکتیکال در شهرسازی ؛ واکنشی است به روندهای فرسایشی در شهرسازی و رویکردهای غیرمردمی در شهرسازی نئولیبـرال.

شهرسازی تاکتیکی به طور رسمی به عنوان یک جنبش پس از نشست گروه نسل بعدی شهرسازی جدید (CNU NextGen) در نوامبر 2010 در نیواورلئان ظهور کرد. گسترش بیشتر شهرسازی تاکتیکال را باید در باز استفاده از زمین های رها شده شهری جست و جو نمود. به گفته لیدون و گارسیا ؛ سایت های خاصی که خالی از سکنه هستند ، بستر مناسبی برای جریان برخی از فعالیت های شهری در قالب استفاده موقت هستند. نیروی محرکه جنبش این است که بار مسئولیت شخصی را در ایجاد ساختمان‌ها، خیابان‌ها، محله‌ها و شهرها بر عهده بگیرند. انواع مداخلات از؛ احیای فضاهای باقی مانده و رها شده ، احیای کیفی فضاهای رها شده ، گسترش حمل و نقل فعال ، احیای اقتصاد خرد و محلی ، دغدغه های زیست محیطی و طبیعت دوستی است که میتوان با برنامه های اجرایی(عملیاتی) از قبیل:  نقاشی خیابانی توسط پروژه تعمیر شهر ، تابلوهای راه یابی دست نویس ، معرفی میدان‌ها و مراکز خرید پیاده در شهر ، ارتقای کیفی و بهسازی گره ها ، پیاده راه به پلازا ، مسیر دوچرخه اشتراکی ، ایجاد خطوط دورچه با نقاشی زمین ، استقرار کامیون های ویژه فروش اغذیه ، استقرار کافه و خرده فروشی های متحرک ، استفاده مجدد از اشیایی غیرقابل استفاده ، تبدیل پارکینگ به پارک و پارکلت ، کاشت درختان ، کتابخانه و کتابفروشی متحرک ، نقاشی دیواری در فضاهای عمومی ، مبلمان در فضای باز ، خیابان های بازی ، شهربازی های پاپ آپ ، ایجاد سایت کمپینگ یا امکانات گردشگری ، پروژه باغبانی و کشاورزی شهری و ..... در بازساخت فضاهایی با رویکرد شهرسازی تاکتیکال در شهرها توسعه را رقم زد.

 در طول دهه گذشته، شهرسازی تاکتیکی به یک جنبش بین‌المللی تبدیل شده است و تغییری عمیق در نحوه تفکر جوامع در مسیر توسعه و تحویل پروژه ایجاد کرده است. شهرسازی تاکتیکی اغلب توسط شهروندان هدایت می شود، اما می تواند توسط نهادهای دولتی نیز آغاز شود. طرح‌های خیابانی مشارکتی «شهرسازی تاکتیکی» را به عنوان رویکردی برای تغییر شهری تعریف می‌کند. شهرسازی تاکتیکال دارای ویژگی هایی است: رویکردی عمدی و مرحله‌ای برای ایجاد تغییر ، ارائه راه حل های محلی برای چالش های برنامه ریزی محلی ، تعهد کوتاه مدت به عنوان اولین گام برای تغییر بلندمدت و توسعه سرمایه اجتماعی بین شهروندان و ایجاد ظرفیت سازمانی بین مؤسسات دولتی و خصوصی، غیرانتفاعی و مؤسسات تشکیل دهنده آنها.

 

تاکتیکال ؛ مداخلاتی سریع ، موقتی و کوتاه مدت

در هر جایی از شهر ، نقطه ای از فضای شهری که فرصت ایجاد شود، میتوان با رویکرد شهرسازی تاکتیکال ؛ مداخلاتی سریع ، موقتی و کوتاه مدت توسط شهروندان فراهم آورد. پروژه های شهرسازی تاکتیکال در امتداد طیف قانونی قرار گرفته اند و در برگیرنده فعالیت های غیرقانونی نیست. اهداف پروژه تاکتیکال متنوع است. در برخی از مواقع ممکن است برای تقویت احیای اقتصادی محلات شهر اجرایی شود و در برخی از موارد دیگر برای بهبودی ایمنی پیاده ، ایجاد فرصت برای ارتباط شهروندان و تقویت مسیرهای دوچرخه به علت کاهش کربن و بهبود حمل و نقل فعال و سایر موارد.

شهروندان و سازمان های مردم نهاد مهم ترین کنشگران در شهرسازی تاکتیکال محسوب می شوند ، اما در این میان نقش نهادهای دولتی و از جمله مدیریتی (شهرداری) و همچنین دانش آموختگان شهرسازی و معماری ، برنامه ریزان و طراحان شهر و مهندسین مشاور را نیز نمیتوان نادیده گرفت. پروژه های شهرسازی تاکتیکال به عنوان تسهیل کننده ، سرعت بخش و آزمایشی موقت برای پروژه های بلند مدت در شهر به شمار می آیند.

در تجربیات مختلف شهرسازی تاکتیکال در جهان برخی از تجربیات حاوی نکات ارزشمندی است که میتوان با مطالعه آنها در روند اجرایی نمونه های داخلی این رویکرد در شهرسازی کشور از بار منفی پروژه های تاکتیکال کاست و با اخذ آن تجربیات در عملکرد عملیاتی پروژه موثر تر عمل نمود. جکسون و مارکوز در مورد پرژوه های تاکتیکال در یکی از شهرهای فرانسه معتقدند : به منظور تحقق پذیری و اثر بخشی بیشتر در پروژه های تاکتیکال چندین عنصر در فرایند برنامه ریزی برای حمایت از مشارکت معنادار جامعه باید گنجانده شوند: ایجاد اعتماد و شفاف سازی در فرایند برنامه ریزی ، تدوین فرایند تصمیم گیری مشترک میان افراد درگیر پروژه، تبدیل اقدامات کوتاه مدت به تغییرات بلند مدت و همچنین ایجاد حس مالکیت در جامعه محلی با اعتبار بخشی به دانش محلی در ابتدای فرایند ، باعث تسهیل مشارکت در جامعه محلی خواهد شد.

در مجموع شهرسازی تاکتیکال نوعی مداخله خودجوش ، مشارکتی و مردمی در فضاهای شهری است که معمولا سریع ، موقت و کم هزینه است. در مقیاس محلی مانند خیابان و بلوک متمرکز است. با بهبود ارتقای کیفیت فضا در کوتاه مدت و گاهی بلند مدت انجام میشود. یکی از نمونه های موفق داخلی چند سال اخیر در شهر مشهد توسط دانشجویان شهرسازی و شهروندان اتفاق افتاده است. بستر سازی برای تحقق خلاقیت شهروندان در مداخله فضا و حرکت در راستای تحقق (شهرخلاق) از ویژگی های شهرسازی تاکتیکال است. این خلاقیت به بومی سازی راهکارها و اقدامات مداخله در فضا منجر میشود و پاسخ های محلی به نیازهای شهروندان ارایه میدهد.  

 

نویسنده : محمد صالح زاده رشتی نژاد (دانشجوی کارشناسی ارشد شهرسازی دانشگاه گیلان) 

 

منبع: پایگاه خبری و تحلیلی حکایت گیلان

انتشار در تاریخ ۱۴۰۱/۱۰/۱۲

https://hekayatgilan.ir/news/i/13541

 

 

اولین لحظه های شهرسازی در ایران

اولین لحظه های شهرسازی در ایران

 

ایرج اعتصام از جمله افرادی بود که در شکل گیری دانش شهرسازی در ایران نقش پررنگی داشت. حدود ۵۰ تا ۶۰ سال پیش در ایران دانش شهرسازی مساله مند میشود. یعنی کم کم در سطح سیاستگذاری به این فکر میکنند که باید یه دانشی یا یه قواعد و ضوابطی باشه که  بتونیم شهرها رو بواسطه آنها سروسامان بدهیم. حالا در این دوره که اوایل دهه ۴۰ هست، کشمکش های زیادی هم سر این وجود داره که اسم این رشته رو چی بذاریم. اما با تسامح در این لحظات رشته رسمی شهرسازی در دانشگاه تهران ظهور میکنه. البته این بدین معنا نیست که پیش از این دانشی درباره شهرها وجود نداشته. خیر. بدون شک در گذشته هم نهادها و بازیگرانی حول و حوش شهر و بیشتر بیرون از دانشگاه وجود داشته اند. اما پیش از این مساله های شهری بیشتر از زاویه معماری محل بحث میشدند. یعنی بیشتر نگاهها تا آنجایی که متخصصان شهر مربوط میشد، معمارانه بود. 
 

در همون دهه چهل که نوعی از نظم و نظامبخشی به شهرها مساله مند میشه، از طرف دولت و دانشگاه تهران بعضی از افراد انتخاب میشوند که به دانشگاه های کشورهای خارجی بروند و ببیند که در آنجا متخصصان درباره شهرهایشان چکار میکنند؟ یکی از افرادی که به دانشگاههای آمریکا میره ایرج اعتصام هست. او میره که ببینه اساسا شهرسازی به چه معناست و اگه بخواهیم شهرساز باشیم حالا باید چکار کنیم؟  بعد از سفر چنین افرادی هست که کم کم سرفصل رشته شهرسازی تدقیق و به مرور تکمیل میشه: «رئیس دانشگاه گفت شما باید بروید و این دانشکده ها و برنامه هایشان را از نزدیک ببینید..در نتیجه من رفتم و به مدت یکماه دقیقا ۲۲ تا دانشکده و موسسه مثل شهرداری لس آنجلس و اینها را دورتادور آمریکا دیدم.. آن برنامه هایی که آنجا داشتیم و آوردیم و بررسی کردیم، خیلی موثر بود و اتفاقا روی هم رفته، هم از دانشکده هایی که شهرسازی داشتند شناخت خوبی پیدا کردیم و هم از آنهایی که پراتیکتر بودند. مثلا لس آنجلس از دو دانشکده بازدید کردیم. هم USC  و هم UCLA. یک دانشکده در نیویورک، دو دانشکده در بوستون، یک دانشکده در شیکاگو. عملا از بزرگترین دانشکدههای شهرسازی آمریکا بازدید کردیم..».

 

 

به همین سبک و سیاق هم زمان افراد دیگری هم به کشورهای مختلف مثل فرانسه، انگلیس و ایتالیا فرستاده میشن تا ببینند چگونه میتوان در ایران رشته شهرسازی راه انداخت. این مساله بعدا منجر به شکل گیری کشمکش هایی هم در دانشگاه تهران میشه. به طوری که هرکدام از این افرادی که به کشورهای مختلف رفتن، مدعی میشن که دانش شهرسازی به معنای اون چیزی هست که اونا در کشور مقصد دیدن. مثلا اونایی که رفتن فرانسه میگن باید اصول شهرسازی رو مثل اصولی که در فرانسه دیدن، پچینند. یا اونایی که رفتن ایتالیا میگن باید مثل ایتالیا به شهرها پرداخت. 

حالا ما نمی خواهیم به شکل کودکانه ای بگیم شکل گیری دانش شهرسازی در ایران صرفا به واسطه ی سفر به غرب و دیدن وضعیتی در آنجا شکل گرفته. در اینجا هم اقتضائات درون ماندگاری زمینه های ظهور دانش شهرسازی رو فراهم کرده. و ضروری هست که روابط پیچیده زیادی رو در تاریخ شکل گیری دانش شهرسازی در نظر بگیریم. اما هدف این بود که یادی کنیم از ایرج اعتصام که به تازگی از شهر و شهرسازی خداحافظی کرد.

 

منبع : کانال تلگرامی تجربه هایی از شهر ( حومه ) 

 https://t.me/urbannEssay

 

درگذشت ایرج اعتصام

درگذشت ایرج اعتصام 

ایرج اعتصام معمار معاصر و شهرساز برجسته ایران شامگاه دوشنبه ۲۸ آذر درگذشت.

«ایرج اعتصام» معمار معاصر و شهرساز برجسته ایران در سن ۹۲ سالگی در شهر سن خوزه آمریکا روز گذشته دوشنبه ۲۸ آذرماه درگذشت. وی دارای مدرک دکترای معماری از دانشگاه فلورانس در سال ۱۳۳۹ بوده و کارشناس ارشد طرح‌ریزی منطقه‌ای سازمان ملل متحد از ۱۳۵۰ و از سال ۱۳۵۲ عضو کانون کارشناسان رسمی دادگستری بود.

وی مدیر و طراح پروژه‌هایی چون: مجموعه شاهچراغ، شیراز؛ پردیس دانشگاه سیستان و بلوچستان؛ پارک، تهران / شهر جدید لتیان، تهران؛ مجموعه‌های جهانگردی محلات، سرعین اردبیل، لاهیجان؛ طرح منطقه‌ای و توریستی کرانه‌های دریای خزر؛ طرح جامع شیراز، کازرون، زنجان، ساری، گرگان؛ طرح اولیه مجموعه سن تروپه، جنوب فرانسه؛ مجموعه‌های مسکونی و خانه‌های ویلایی در سیاتل، سن خوزه، سن فرانسیسکو، لی آنجلس، آمریکا؛ مجموعه هفت بلوک اداری در بل ویو، واشینگتن؛ مجموعه ساختمانی حجاج در مدینه منوره، عربستان سعودی؛ بازسازی محل اقامت نمایندگی دائم ایران در سازمان ملل - نیویورک بود.

از جمله آثار تألیفی وی می‌توان به: ترجمه کتاب عقاب دو سر، از گذشته تا آینده اسکان بشر اثر کنستانتین دکسپادیس، انتشارات مولین جم ۱۳۷۷، ترجمه کتاب معماری اسلامی، فرم، عملکرد و معنی اثر رابرت هیلن براند، انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی شهری شهرداری تهران ۱۳۷۷ و غیره اشاره کرد.

 

منبع : مهر 

کد خبر 5660250