یادداشت؛این شهر ماشین ندارد
یادداشت؛این شهر ماشین ندارد
چندی پیش که حول و حوش روزهای پایانی سال بود،دورِ میدانِ قدیمی شهر(سبزه میدانِ)در رشت رد میشدم.دیالوگی از همشهری خسته از ترافیک شنیدم که نظرم را جلب نمود.به گیلکی گفت:بیشتر از آدَمان،ماشین نَهَه!منظورش این بود که در شهر بیشتر از آدمها؛ماشین وجود دارد.این عین حقیقت شهر بود.خودروهای شخصی که با یک،دو و نهایت سه سرنشین در هر نقطه از شهر علی الخصوص در نزدیکی مراکز تجاری،خرید و در نزدیک بازارهای شهر بیش از هر زمان دیگری با ظرفیتی ناکامل در این محدوده ها به چشم میخورند و یک ترافیک متراکم را سبب میشوند.
حکایت گیلان | محمد صالح زاده*
هلند کشوری که با ایجاد پروژه های اجتماعی و استاندارد در زیست شهروندانش،سراسر جهان را حیرت زده نمود.بهتراست؛ بسیاری از کشورها در روند آن بهتر و دقیق تر نظاره گر باشند تا بتوانند از آن برای ادامه حیات شهری خود وام گیرند.هاتن شهری در کشور هلند؛به شهر دوچرخه در سطح ملی و بین المللی معروف شده است.این شهر در ۲۹ اکتبر ۲۰۰۸ و ۲۰۱۸؛ در Fietsstad انتخاب شد و همچنین در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۸؛ برترین BikeCity هلند شناخته شد.هاتن تنها شهری است که دوبار موفق به کسب عنوان Fietsstad شده و بهترین نمونه عملی جهان برای دوچرخه‌پسندی شناخته میشود.
هاتِن ؛ شهر بی ماشین
هاتن نام یک شهر ۵۰ هزار نفری در استان اوترخت در کشور هلند است.یک شهر تقریبا کوچک که در قلب خود کلیساهای کاتولیک قدیمی که از قرن ۹ و ۱۱ سندیت دارند را جای داده است. شهر فعلی هاتن در دهه های آخر قرن بیستم به سوی گسترش شهری پیش رفت و شکل کنونی آن حاصل این رشد و توسعه شهری است.هاتن؛تجربه هایی نو را در جهان توسعه حمل و نقل ایجاد کرده است. شهر هاتن(هوتن) جز امن ترین مکان های جهان شناخته میشود که از اوایل دهه ۱۹۸۰ ساکنان در این شهر موافقت کردند تا بجای استفاده از ماشین؛دوچرخه سواری کنند.و از این تاریخ بود که شهروندان هاتن؛گام های نخست را برای الگوی حمل و نقلی پاک آغاز کرده اند.
مدتی قبل عکسی را تماشا میکردم که صحنه ای از یک روز معمولی تحصیلی در شهر هاتن را نشان مخاطب میداد.دانش آموزان این شهر با یک وسیله نقلیه همگانی که بدون هیچ سوخت و موتور محرکی و تنها با قدرت پای دانش آموزان به حرکت می آمد،مسیر خانه تا مدرسه را طی می کردند. این وسیله نقلیه همگانی که بهتر است بگویم با سیستم"رکابی" حرکت میکرد،با یک سرنشین در جلوی این وسیله به عنوان راننده اصلی و سایر دانش آموزان هر کدام بر روی جایگاه های خود با پا زدن،راننده ی این وسیله نقلیه را یاری میدادند. بلافاصله پس از این عکس با جست و جوی ساده برخی از اخبار شهری هاتن را دنبال کردم.آخرین اخبار حول این موضوع بیانگر اینست؛در سال های تحصیلی دانش آموزان رده های مختلف آموزشی این شهر به صورت همگانی و انفرادی برای رفت و آمدها از این وسیله حمل و نقلی استفاده میکنند.
معابر شهری هاتن همچون سایر شهرهای هلند به خوبی با تعداد بالای دوچرخه سواران انفرادی و همگانی سازگار است.هاتن براساس یک سیستم فضای عمومی بدون خودرو ساخته با زیرساختی برای ترافیک کُند ترکیب شده است.هاتن یک طراحی شهری بینظیر با اصل جداسازی دوچرخه سواری و پیاده روی بدون تردد خودرو دارد. در ساختار هاتن دوچرخه سواران و اتومبیل ها میتوانند به راحتی از یکدیگر دوری کنند و هیچکدام مزاحم دیگری نشود.شبکه بزرگی از مسیرهای دوچرخه؛استفاده از این وسیله حمل و نقلیِ پاک را به مناطق دیگر به راحتی برقرار میسازد. در داخل شهر هاتن محبوب ترین و پر طرفدارترین وسیله حمل و نقلی برای شهروندان این شهر؛دوچرخه است.بدلیل نوع ساختار این شهر؛ مردم به سفر با دوچرخه و قطار تشویق میشوند.
شهر دوچرخه
هاتن طبق این اساس به شهر دوچرخه در سطح ملی و بین المللی معروف شده است.این شهر در ۲۹ اکتبر ۲۰۰۸ و ۲۰۱۸ ؛ در Fietsstad انتخاب شد و همچنین در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۸؛ برترین BikeCity هلند شناخته شد.هاتن تنها شهری است که دوبار موفق به کسب عنوان Fietsstad شده و بهترین نمونه عملی جهان برای دوچرخه‌پسندی شناخته میشود.تعداد قابل توجه ای از بازدیدکنندگان،سیاستمداران،توسعه دهندگان،طراحان و دانش آموزان برای اهدافی همچون مطالعه و الهام از شهر دوچرخه سواری هاتن بازدید می کنند.
هاتِن و ممنوعیت خودروهای بنزینی و دیزلی
طبق یک قانون از سوی دولت مرکزی قرار بر این است که از سال ۲۰۲۵ به بعد فروش خودروهای با موتور بنزینی یا دیزلی ممنوع اعلام شود.علاوه بر این؛صاحبان خودروهای دارای سوخت جایگزین مجبور به پرداخت مالیات خودرو نخواهند بود و همچنین خودروهای دوستدار محیط زیست پانزده هزار یورو ارزان میشوند.اینها گوشه ای از سیاستهای اتخاذ شده پیشرو که نیازمند همکاری های دولتهای ملی و محلی است.در هاتن طبق یک اصول و ساختار سلسله مراتبی روندهای شکل گیری به مناسبترین نوع ممکن طی شد تا بتوانند به این قابلیت و بهره برداری برسند.
رشت ۴ برابر زیرساخت حمل و نقلی؛ ماشین دارد.
چندی پیش که حول و حوش روزهای پایانی سال بود،دورِ میدانِ قدیمی شهر(سبزه میدانِ)در رشت رد میشدم.دیالوگی از همشهری خسته از ترافیک شنیدم که نظرم را جلب نمود.به گیلکی گفت:بیشتر از آدَمان،ماشین نَهَه!منظورش این بود که در شهر بیشتر از آدمها؛ماشین وجود دارد.این عین حقیقت شهر بود.خودروهای شخصی که با یک،دو و نهایت سه سرنشین در هر نقطه از شهر علی الخصوص در نزدیکی مراکز تجاری،خرید و در نزدیک بازارهای شهر بیش از هر زمان دیگری با ظرفیتی ناکامل در این محدوده ها به چشم میخورند و یک ترافیک متراکم را سبب میشوند.این ترافیک نه تنها مختص روزهای عید بلکه از یکماه قبل نیز به شدت در برخی از نقاط شهر؛خستگی،بار روانی منفی و ضِدِ آرامشی را به شهروندان منعکس مینمود.البته خالی از ذکر نیست که با توجه به سبقه سالهای گذشته میتوان این ترافیک بیش از حد برای شهر رشت را تا پایان نخستین ماه بهار پیش بینی کرد که پس از آن مجدد با تعطیلات تابستانی باز هم این ترافیک به شهر رشت که جز زخم های دیرینه شهر است،باز میگردد.
در روزهای عید نوروز نیز همانطور که پیش بینی میشد این ترافیک نه تنها کمتر شد بلکه با آغاز مسافرت های نوروزی آن هم در شرایطی که سالهای پس از پاندمی کرونا را تجربه می کنیم که با افزایش اشتیاق میل سفر؛ بیش از سالهای قبل در رشت با ترافیکی روبه رو شدیم که مختصرا میتوان گفت:مسیر ۳ الی ۵ کیلومتری داخل شهر؛که در شرایط عادی در برخی از ساعات شبانه روز در حد دقایقی طی میشد.همین مسافت با افزایش خودروها و ایجاد ترافیک نزدیک ۴۵ دقیقه تا ۱ ساعت زمان میبرد.
در مطالعات برنامه ریزی،امکان سنجی و طراحی معابر،معمولا متوسط ترافیک روزانه در نظر گرفته میشود. با این حال بجز خیابان های محلی و جمع و پخش کننده که تردد در آنها حجم کمتری دارد،استفاده از متوسط ترافیک روزانه در طراحی هندسی معابر،مناسب نیست.زیرا این شاخص،تغییرات حجم ترافیک را در ماه ها،روزها و ساعتهای مختلف مشخص نمی کند.تعداد روزهایی که حجم ترافیک از مقدار متوسط بیشتر باشد،قابل توجه است. بنابراین معابری که برای ترافیک در یک روز متوسط طراحی شده اند،در بخش قابل توجهی از سال،حجمی بیشتر از ظرفیت طراحی خود را متحمل میشوند.میزان تقاضا و مشخصات ترافیکی آن تاثیر قابل توجهی بر انتخاب ویژگی های هندسی معابر،مانند تعداد خطوط عبور،عرض معبر،قوس های افقی،شیب طولی و شیب عرضی دارد.طرح هندسی باید کاملا هماهنگ با حجم تقاضا و ویژگی های ترافیکی معبر بوده و تمامی اطلاعات را در کنار هم در نظر بگیرد.
افزایش ناوگان حمل و نقل راهکاری نامناسب در پوشش تعلل های پروژه های های کلان
تا جایی که خاطرم هست؛ اولین، آخرین، مهم ، بیش و بِه ترین، ضرب العجلی ترین، عمومی ترین و .... اقدام در مورد حمل و نقلِ رشت آن هم از سوی مدیریت شهری همیشه و حتی در هر دوره؛ افزایش ناوگان حمل و نقلی بوده و است.همین الان کافیست این جمله را در گوگل سرچ کنیم: افزایش اتوبوس های شهری در رشت ! این عبارت در چندین صفحه اولِ گوگل این اظهار نظر را صدق میکند. این عین واقعیت است در همین سه دوره آخر که از دهه نود تا اکنون را شامل میشود ما در هر دوره چه توسط کمیسیون های حمل و نقلی شورای شهر و همچنین سایر اعضا با این خبر و تاکید اینکه سعی داریم با این اقدام وضعیت حمل و نقل رشت را تا حدودی سر و سامان دهیم، روبرو خواهیم شد.اما آیا واقعیت موضوع اینست؟! آیا حمل و نقل و ترافیک شهر رشت با خرید یکصد دستگاه اتوبوس حل خواهد شد؟
یکی از پروژه های حمل ونقلی چند سال اخیر در رشت که با شکست روبرو شد؛بی آر تی عجیب رشت بود! که گویا آن بی آر تی، در آن موقعیت مکانی با کاربری های همجوارش؛ فقط و فقط در رشت میتوانست اجرا شود! از ابتدا تا انتهای آن مسیر به هیچ عنوان قابلیت خط بی آر تی بودن را نداشت که در نهایت اصلا یک اسم تازه ای به آن نسبت دادند که آن هم بلافاصله در دوره ی جدید شورایی برچیده شد. هنوز هم مطالعات آن پروژه برای خیلی از کارشناسان جای سوال دارد؟ با توجه به ساختار شهر رشت؛چگونه به نتیجه رسیده اند؛ در آن موقعیت مکانی که به مرکز شهر اتصال دارد، بی آر تی اجرا کنند! آیا هیچگاه دور تند بی آر تی و قطع ارتباط دو طرف خط مزید بر علت نبود؟یا این پرسش همیشگی،که کمربندی دور تا دور رشت چه بدی داشت که این موقعیت مکانی را به مطالعه قبل اجرا نبرده اند؟! در مقابل این وقتی به طراحی معابر شهری هاتن نگاه میکنیم که با توجه به ساختار درون شهری آن؛طرحی شکل گرفت که دو مُد حمل و نقلی بدون دخالت بهم پیوسته به راه خود ادامه میدهند. اینرا را بیش از پیش برایمان آشکار میکند که میزان مطالعات قبل اجرا در پروژه های همچون حمل و نقلی چه مقدار با کم و کاستی های عجیب روبروست! که نهایت در هاتن یک طرح و اجرای آن پس از بهره برداری؛ قابلیت هایی را برای شهر در سطوح مختلف به ارمغان می آورد اما در رشتِ ما؛یک پروژه نه تنها قابلیت خود را در شهر نشان نمیدهد بلکه از بس ضعف داشته که با آن مقدار هزینه مجبور به جمع آوری خط میشوند. اینرا هم اضافه کنیم آمار سالانه هزینه پروژه های حمل و نقلی در کشور بسیار رقم عجیبی است.
حاکمیت مطلق اتومبیل سواری بر شهرها
استاد سهراب مشهودی واژه بی چون و چرای (حاکمیت مطلق اتومبیل سواری بر شهرها) را به درستی استفاده کرده است.وی میگوید: اتومبیل سواری شمشیر دولبه شهرهای معاصر هستند.میدانیم به صورت طبیعی متناسب هر سال با افزایش خودرو در شهرها روبرو هستیم. با توجه به مساحت و گنجایش شهرهای کشور حداقل در رشت که تعریض خیابان با مشکل ساختاری و مورفولوژی شهر تواَمان است،میتوان گفت:رشت بیش از ظرفیتِ معابرِ خود ماشین دارد. طبق اشاره ابتدایی نگارنده در این مطلب؛ افزایش ناوگان حمل و نقل عمومی شهر رشت که در ادوار مدیریت شهری جز راهکارهای برون رفت این معضل از سوی مدیران شهری در نظر گرفته میشد. باید در نظر داشته باشیم؛رشت کنونی با قابلیت گردشگری؛ظرفیتی برای گنجاندن بیش از حد ماشین در خود ندارد. خواه ناخواه مدیریت شهری باید بپذیرد: تنها افزایش ناوگان حمل و نقل همگانی راهکاری مناسب نخواهد بود.از اینرو این موضوع باید طبق مطالعات امکان سنجی،برنامه ریزی های متداوم با تکنیک های ارزیابی در سطوح مختلف شهر توسط ارکان مدیریت شهری صورت گیرد.در دروه ای کوتاه در شورای چهارم آموزش های ترافیکی برای شهروندان در پارکهای عمومی شهر صورت گرفت که امروزه با گذشت بیش از هشت سال این نوع عملکردها به طور کامل فراموش شده اند.در شرایط کنونی؛شهر رشت دو پروژه کلان حمل و نقل و ترافیکی را در دست اجرا دارد؛ این موضوع بیش از پیش در میان خواهد آمد که روند مطالعات امکان سنجی و برنامه ریزی که از لزومات پروژه های حمل و نقلی است باید آنچنان با دقت انجام شود که در شرایط فعلی با توجه به افزایش هزینه ها آنقدر نه به پروژه و نه به زخم دیرینه شهر بیش از این آسیب وارد نشود. و بجای تعلل های پی در پی و پوشش با راهکارهایی نامناسب و گذرا؛ اجرای پروژه های کلان حمل و نقل که در آرام سازی ترافیک شهر نقش ویژه ای ایفا می نمایند را پس از دوره های متوالی که متاسفانه باید گفت: در اجرای این پروژه عام المنفعه تعلل صورت پذیرفته را سریعا پیگیری نمایند که بر این زخم دیرینه شهر مرهم گذاشته شود.
نویسنده : محمد صالح زاده رشتی نژاد (روزنامه نگار حوزه شهری ، دانشجوی کارشناسی ارشد شهرسازی دانشگاه گیلان)
منبع: پایگاه خبری و تحلیلی حکایت گیلان
انتشار در تاریخ هفدهم فروردین 1402
https://hekayatgilan.ir/news/i/14494/
تصاویر برای این یادداشت
