میراث‌داری ابنیه‌ها در گفت و گو با بزرگ خاندان زری‌دوست؛
دولت علاقه‌ای به حفظ بناهای تاریخی ندارد
غلو نیست اگر بگوییم بناهای تاریخی و با قدمت در شهر‌های استان گیلان سرگذشت تلخ و حزن‌انگیزی دارند. این بناها در گوشه و کنار بافت قدیمی شهر‌ها مشاهده می‌شوند، اگر چه بخشی از آنها از گزند روزگار در‌امان مانده‌اند اما مهجور و بلاتکلیف و تنها با استواری و مقاومت دیرپای‌شان با بی‌توجهی نهاد‌های متولی رها شده و جز کهنسالی تدریجی چیزی عایدشان نمی‌شود.
سهم بناهای تاریخی؛ کوبه‌های پتک و گسستن ستون‌ها
در طی این سال‌ها سیاست نوسازی شهرداری‌ها و در پی آن ساخت و ساز بی‌رویه بساز و بفروش‌ها بخش‌های مختلفی از بافت تاریخی شهر‌های گیلان را درو کرده و سهم بخش عمده‌ای از این خانه‌های قدیمی کوبه‌های پتک و گسستن ستون‌ها و شخم زدن زمین با بولدزر به حُکم تخریب بوده است.
با این اوصاف امروزه چیزی که مشاهده می‌کنیم؛ تنها سهم ناچیزی از میراث تاریخی معماری برای گیلان باقی مانده است. از همین محدود بناهای تاریخی که برجای مانده نیز هرکدام با شرایط نامطلوبی به سرنوشت ناگزیری که برایشان رقم خورده با درب‌های بسته و شرایط متروکه در محاصره آپارتمان‌ها و مجتمع‌های مسکونی در معرض تخریب و ویرانی‌اند.
چراغی در کورسوی نا اُمیدی
در این سال‌ها با ورود بخش خصوصی و اجرای طرح بازآفرینی بافت تاریخی در رشت و همچنین پاردایم‌های اقتصادی جدید از جمله؛ شهر خلاق خوراک و صنایع دستی روایت‌های تازه‌ای در مرکز استان پا گرفته و از این رو برخی از خانه‌های قدیمی و تاریخی شهر رشت و به فراخور آن در سایر شهر‌های استان نیز مرمت و بازسازی شده و با کاربری جدیدی رونق گرفته‌اند.
یکی از این خانه‌های تاریخی با قدمت حدود ۱۵۰ سال در محله پیرسرای رشت واقع شده که از سوی برادران زری‌دوست (مدیریت نمایندگی دوربین کانن پرشیا) در سال ۱۳۹۹ از آخرین مالک آن و با هزینه شخصی خریداری و مرمت و بازسازی شد تا نوری باشد در این کور سوی نا اُمیدی برای حفظ میراث تاریخی شهر رشت. این عمارت از سال ۱۴۰۲ به بهره‌برداری رسیده و به عنوان فروشگاه صنایع دستی تغییر کاربری یافته است.
از همین رو، در یکی از روز‌های بهاری رشت در گذر پیرسرای رشت با «مجید زری‌دوست» مالک بنای تاریخی “میرزا علی معاون” به گفتگو پرداختیم که در ادامه به آن می‌پردازیم:
***
جناب آقای زری‌دوست در ابتدا در رابطه با قدمت این بنا و همچنین مالک اصلی عمارت لطفا توضیح بفرمایید.
بنای تاریخی «میرزا علی معاون» در بین سال‌های ۱۲۶۵ تا ۱۲۷۰ هجری شمسی از سوی مرحوم میرزا علی معاون ساخته شد. این بنا در ابتدای محله پیرسرا که جز محدوده کیاب رشت از سمت سبزه میدان بود، قرار گرفته و از سوی فرزند ایشان مرحوم رضا معاون که به معاون جواهری مشهور بوده استفاده می‌شد.
«معاون جواهری» از تجار معروف شهر در اواخر دوره قاجار بود که در حوزه تجارت و صادرات و واردات جواهرات و سنگ‌های زینتی و قیمتی از روسیه و سایر کشور‌های اروپایی فعالیت داشت.
یکی از این خانه‌های تاریخی با قدمت حدود ۱۵۰ سال در محله پیرسرای رشت واقع شده که از سوی برادران زری دوست (مدیریت نمایندگی دوربین کانن پرشیا) در سال ۱۳۹۹ از آخرین مالک آن و با هزینه شخصی خریداری و مرمت و بازسازی شد تا نوری باشد در این کور سوی نا اُمیدی برای حفظ میراث تاریخی شهر رشت
مساحت اولیه این عمارت چند مترمربع بود؟
مساحت اولیه عمارت معاون جواهری حدود ۲ هزار مترمربع بود که هم اکنون فقط بخش کوچکی از این بنا به متراژ ۳۰۰ متر به شکل کنونی باقی مانده است. در طی سالیان دراز بخش‌های متعددی از زمین این عمارت قطعه‌بندی شده و به دست نوسازی شهری سپرده می‌شود. در بخش اصلی این عمارت، یک اتاق در گوشواره و یک سالن اصلی وجود دارد. پنجره و درب‌های چوبی کشیده‌اش رو به حیاط پشت عمارت باز می‌شود.
در حیاط پشتی این عمارت، چاه آب و حوض مستطیل شکل کوچکی با کاشی‌های آبی قاجاری تزیین شده است. دیوار‌های حیاط این عمارت نیز طاق ضربی است که انتهای آن با آجرچینی‌های دندان موشی تزئین شده و انتهای آن نیز سفال چین است.
عمارت میراث علی معاون را چه سالی خریداری کردید؟ و از چه سالی مرمت آن آغاز گردید و روند مرمت آن چه مدت طول کشید و در چه سالی به بهره برداری رسید؟
من و برادرم خانه میرزا علی معاون را در سال ۱۳۹۹ از پیش خانواده شارمی خریداری کردیم. و در سال ۱۴۰۱ روند مرمت آنرا آغاز کردیم. ساختمان حدود ۵۰ درصد تخریب شده بود. بسیاری از دوستان پیشنهاد تخریب کامل این بنا را به ما دادند. به ما گفتند این بنا را شبانه تخریب کنید، در این صورت میراث هم نمی‌تواند پیگیر شود.
در ابتدا قصد داشتیم این بنا را تخریب و به شکل یک پاساژ تجاری برای فروش محصولات دیجیتال و برقی بسازیم. اما پس از مدتی تصمیم گرفتیم این خانه قدیمی را بازسازی کنیم تا محفوظ بماند. احساس کردم یک روحی در این خانه وجود دارد و این روح را باید زنده نگهداریم. بنابراین از استفاده بازاری خودمان صرف‌نظر کردیم و این بنا را مرمت و بازسازی کردیم. تقریبا حدود ۲ سال مرمت این عمارت به طول انجامید و بیش از ۲ میلیارد هزینه در برداشت.
طی بازسازی این عمارت قدمت این خانه و صاحبان اولیه آن برای ما مشخص شد. در روند مرمت این عمارت با پیگیری‌هایی که انجام دادیم خانواده معاونی‌ها را پیدا کردیم. نوه آنها ۹۰ سال سن داشت، وقتی موضوع بازسازی و مرمت را فهمیدند بسیار از این موضوع خرسند شدند.
این بنای تاریخی تا قبل از سال ۱۳۹۹ خالی از سکنه بوده؟
این بنا حدود ۳۰ سال خالی از سکنه بود و در سال ۱۳۵۶ فروخته شده است. مشخص نیست و نمی‌دانیم به دست چه کسی فروخته شد اما آخرین مالک آن خانواده شارمی بودهاند اما سازنده آن خانواده معاون، یعنی همان خانواده‌ی جواهرفروش بودهاند.
معاون جواهری از تجار معروف شهر در اواخر دوره قاجار بود که در حوزه تجارت و صادرات و واردات جواهرات و سنگ‌های زینتی و قیمتی از روسیه و سایر کشور‌های اروپایی فعالیت داشت
آیا در روند مرمت این عمارت نهادها و سازمان متولی دولتی حمایتی داشتند؟
خیر، هیچ گونه حمایتی نشد. مسوولان میراث گیلان در ابتدای بازسازی این بنا می‌گفتند؛ چون این بنا به اوایل دوره پهلوی اول بر می‌گردد، و تا حدی سرپا است بایستی حفظ شود. در ابتدای کار می‌گفتند برای بازسازی چند فقره وام بگیرید. ما پیگیری کردیم اما متاسفانه هیچ کمکی از سوی دستگاه‌های دولتی صورت نگرفت.
ببینید حقیقت این است که هیچ گونه تصمیم و اراده‌ای برای حفظ بناهای تاریخی ارزشمند در این شهر و استان نیست و همه چیز تنها به حرف و شعار خلاصه می‌شود. به همین خاطر است که یکی پس از دیگری بناهای تاریخی و ارزشمند این شهر را از دست داده‌ایم.
خانه تاریخی “میرزا علی معاون” ثبت ملی شده است؟
خیر، ثبت ملی نشده است. این عمارت به این دلیل که بسیار مخروبه و از دست رفته بود، میراث تنها پیشنهاد داد بنا را به جای تخریب بازسازی کنیم. البته بنظرم ثبت ملی کردن یک اثر تاریخی حواشی مربوط به خودش را دارد و دخالت‌های بی‌مورد دولتی پیش می‌آمد که اساسا کمکی به حفظ بنا نمی‌کند.
این عمارت تاریخی در حال حاضر چه نوع کاربری دارد و قرار است چگونه ماندگار شود؟
در حال حاضر این عمارت تاریخی پس از بهره برداری از سال ۱۴۰۲ تبدیل به یک فروشگاه و نمایشگاه دائمی صنایع دستی شده و جلوی این بنا مغازه‌هایی ساخته شده است. بنای اصلی عمارت معاونی‌ها پشت مغازه‌ها قرار دارد.
قاطعانه می‌گویم اگر در روند مرمت و بازسازی این عمارت حمایت می‌شدیم، مجبور نبودیم مغازه‌ها را احداث کنیم و ساختمان بنای خودش را حفظ می‌کرد. بطور کلی در آینده این بنا بیشتر استفاده فرهنگی خواهد داشت و مجوزی که از شهرداری اخذ کرده ایم تحت عنوان بنای فرهنگی بوده و این کاربری ثبت شده است.
در روند مرمت این عمارت با پیگیری‌هایی که انجام دادیم خانواده معاونی‌ها را پیدا کردیم. نوه آنها ۹۰ سال سن داشت، وقتی موضوع بازسازی و مرمت را فهمیدند بسیار از این موضوع خرسند شدند
در روند بازسازی و مرمت عمارت آیا ساختار قدیمی این بنا را حفظ کرده اید یا تغییر کلی ایجاد شده است؟
بخش‌هایی که تخریب نشده بود را حفظ کردیم و بخش‌های دیگر که تخریب شده بود را مثل همان شکل اولیه ساختیم. برای بازسازی این بنا با طراحان متخصص بازسازی و مرمت مشورت داشتیم و تا درحد توان ماهیت این بنا حفظ شد. در طی مراحل مختلف بازسازی این عمارت هزینه زیادی صرف شده است.
استادکار‌های معروف و به‌نامی برای مرمت این خانه کار کرده‌اند. برخی از استادکاران از داخل استان و برخی دیگر از استان و شهر‌های اطراف همچون قزوین و زنجان برای مرمت این عمارت زحمت کشیده‌اند.
با توجه سابقه شما در مورد مرمت و بازسازی عمارت تاریخی بنظر شما چه کمک و حمایتی از سوی دستگاه‌های دولتی متولی مؤثر است؟
ببینید شک نکنید اگر دولت و دستگاه‌های دولتی حمایت کنند، بسیاری از افراد مثل ما وجود دارند که خواهان این بوده در موضوع مرمت آثار تاریخی ارزشمند فعالیت داشته باشند و این آثار را از خطر تخریب نجات دهند. ما می‌توانیم با کمک به هم آثار تاریخی ارزشمند شهر رشت و استان را نجات دهیم. بایستی از سوی دستگاه‌های دولتی حمایت‌های مالی صورت بگیرد. وام بلاعوض احتیاج نیست، وام با عوض بدهند اما روند آن مشخص باشد. فرایند اعطای وام بدون حاشیه و بدون رانت صورت بگیرد. بایستی با ساز و کار مشخص حفظ میراث فرهنگی از سیستم دولتی به بخش خصوصی واگذار شود.
شک نکنید اگر دولت و دستگاه‌های دولتی حمایت کنند، بسیاری از افراد مثل ما وجود دارند که خواهان این بوده در موضوع مرمت آثار تاریخی ارزشمند فعالیت داشته باشند و این آثار را از خطر تخریب نجات دهند
تا بخش خصوصی اندک سرمایه باقی مانده در استان و کشور را حفظ کند. اگر این اتفاق میسر شود قطعا مقداری از این میراث گذشتگان برای آیندگان باقی خواهد ماند و میراث ارزشمند تاریخی کشور حفظ خواهند شد.
جناب آقای زری دوست در سخن آخر هر چه لازم است را توضیح بفرمایید.
ما شاهد سرمایه‌های این شهر هستیم که به تدریج در حال نابودی و اتلاف منابع هستند. این خانه که در رشت از سوی من و برادرم با هزینه کاملا شخصی خریداری و بازسازی شد جز عمارت‌های تاریخی و ارزشمند شهر رشت بوده که می‌توان به جرات گفت؛ ما همچون خانه معاونی‌ها در رشت بسیار‌اندک داریم.
در برهه‌ای که بسیاری از خانه‌های تاریخی شهر رشت تخریب شده‌اند و به جای آنها ساختمان‌های چندین طبقه ساخته شده است، حفظ چنین عمارت‌هایی بسیار ارزشمند است. همانطور که پیش‌تر عرض کردم ما در روند بازسازی این عمارت هیچ گونه حمایت دولتی نداشتیم، اینرا باید اضافه کنم که یکی از مشکلات بزرگ ما در حوزه میراثی این است که دستگاه‌های متولی دولتی هیچ گونه علاقه‌ای برای حفظ این بناها ندارند و بیشتر به سایر موضوعات میراثی منعطف هستند.
امیدوارم علاقمندان و همشهریان عزیز ما از این عمارت استقبال کنند و این بنای تاریخی دیده شود. بایستی بتوانیم بناهای این چنینی در شهر رشت را مرمت کنیم تا آنها نیز نگهداری و محافظت شوند. انشالله بتوانیم از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم و آنها هم بازسازی شوند. حفظ میراث فرهنگی در استان سرسبز و عزیزمان گیلان یکی از بزرگترین آرزو‌های ما است.
گفتگوی محمد صالح زاده(روزنامه نگار و پژوهشگر مسایل شهری) با مجید زری دوست(مالک عمارت معاونی ها در رشت)
منبع: پایگاه خبری و تحلیلی مرور گیلان
انتشار در تاریخ ۳ خرداد ۱۴۰۴
با همه این اوصاف به‌جرات باید اذعان داشت: آغاز عملیاتی طرح‌های مرمتی بناهای تاریخی رشت، نقطه قوت مدیریت شهری کنونی محسوب می‌شود، هر چند که مدیران شهری باتوجه به حجم بالای پروژه‌های عمرانی، بر سرعت بخشی این طرح‌ها در مقایسه با اجرای احداث روگذرها آن‌قدر تمایل به خرج نمی‌دهند.
موافقت اعضای شورای شهر با کاربری موزه
خدشه بر شان عمارت تاریخی رشت