هشدار برای ایران 46
شیو‌ه‌های اقتدارگرایانه، بحران می‌آفریند!
در هفته‌های اخیر؛ انتشار آماری از میزان غلظت آلودگی هوا و افزایش میانگین غلظت NO2 در گیلان به میزان ۴۵ میکروگرم بر مترمکعب که بالاتر از استان صنعتی اصفهان بوده، نگرانی‌های زیادی را در استان گیلان به همراه داشته است.
ازاین‌رو عواملی مانند افزایش ترافیک، رشد جمعیت و تغییرات غیرمجاز کاربری زمین، مهاجرت‌های برون‌استانی، توسعه بی‌ضابطه شهرها و مراکز صنعتی در افزایش میزان غلظت آلودگی هوا اثرگذار بوده است. از طرف دیگر سال‌هاست انواع سرطان‌ها، بیماری‌های قلبی عروقی و تروما از عمده دلایل تهدیدکننده سلامتی در استان گیلان شمرده می‌شود.
در سال‌های اخیر؛ معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی گیلان حدود ۴۸ تا ۵۰ درصد مرگ‌ومیر استان گیلان را ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی عنوان کرد. گیلان بدترین وضعیت چاقی در همه گروه‌های سنی در کشور را داراست.
طبق گفته رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های گوارش و کبد، متأسفانه گیلان جزو استان‌های اول در چاقی بوده و ۷۰ درصد مردم گیلان چاق هستند و بالای ۴۰ درصد کبد چرب دارند. با این تفاسیر سازمان‌های اجرایی و دولتی و عمومی با همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و آمایش سرزمین، بایستی با تغییر رویکرد برای اصلاح نوسانات موجود تمهیداتی بیندیشند.
رشت به‌عنوان مرکز استان گیلان، پرجمعیت‌ترین شهر شمال کشور و پرجمعیت‌ترین سکونتگاه سواحل جنوبی کاسپین، روزانه شاهد تردد زیادی از سراسر استان بوده، جمعیت ثابت این شهر بیش از ۷۰۰ هزار نفر و جمعیت شناور ثابت روزانه‌اش به بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر می‌رسد.
با توجه به کارکرد گردشگرپذیری استان گیلان در ماه‌های گردشگری و تعطیلات مناسبتی، این جمعیت در رشت به بیش از ۲ میلیون نفر نیز خواهد رسید. وضعیت حمل‌ونقل عمومی شهر رشت روایتگر مسیر توسعه‌ای چشمگیری نبوده و این شهر همچنان در نبود سیستم بی آر. تی، مترو، مونوریل، تراموا با اتوبوس‌هایی فرسوده به کار خود ادامه می‌دهد.
هرچند گهگاه سیستم اتوبوسرانی در شهرداری رشت دست به بازسازی و نوسازی ناوگان عمومی حمل‌ونقل زده است، اما همچنان وضعیت مُبهم توسعه حمل‌ونقل عمومی در این شهر با عدم برنامه‌ریزی و مدیریتی صحیح به استفاده بیش از حد وسایل نقلیه شخصی و توسعه مسیرهای سواره منجر شده است.
طبق تئوری مطرح از دانشگاه برکلی که توسط پروفسور رابرت سرورو، سیاست‌گذار و برنامه‌ریز حمل‌ونقل پایدار عنوان شد؛ مسیر سواره بیشتر، یعنی تقاضای سفر بیشتر. یعنی هرچقدر ما در شهرها مسیر سواره را افزایش می‌دهیم، در حقیقت داریم به تقاضای سفر بیشتر دامن می‌زنیم.
بنابراین وقتی مدام مسیر سواره ایجاد می‌کنیم، به تقاضای سفر با خودرو دامن می‌زنیم، نتیجه این امر می‌شود: ترافیک و آلودگی در کلانشهرها و شهرهای ما. امروزه در بسیاری از کلانشهرهای متراکم کشور شاخص‌های آلودگی خارج از استانداری را مشاهده می‌کنیم که در شرایط طبیعی شهرها باید خالی از جمعیت و در واقع تعطیل شوند.
در دهه گذشته شهر رشت طبق سناریوی بازآفرینی شهری دستخوش تغییراتی شد، همگام با این پروژه سیستم حمل‌ونقل عمومی شهر با ایجاد بی‌آرتی (خط ویژه) رونق یافت؛ اما به فاصله کوتاهی پس از تغییر در مدیریت شهری این خط برچیده شد. در کمتر از ۲ سال اخیر مدیریت شهری در رشت یک‌مرتبه با طرح‌های سخت‌افزاری – عمرانی و با تغییر در سناریوی ایجاد شده در برنامه‌ریزی این شهر فرایند عملیات اجرایی روگذرهای بتنی را آغاز کرده و به‌صورت هم‌زمان پل‌های بتنی ماشین‌رو را به سیستم حمل‌ونقل درون‌شهری این شهر اضافه می‌کند.
شهردار جوان رشت با اجرای تقاطع‌های غیرهمسطح و همسطح در ۵ نقطه مکانی رشت تصمیم گرفته تا توسعه مسیرهای سواره را در حل معضل ترافیکی شهر به دست آزمون‌وخطا بسپارد. وی احداث این پل‌های بتنی در رشت را همچون مُسکنی در روان‌سازی معضل ترافیکی این شهر عنوان می‌کند.
اما سؤال اینجاست؛ در شرایط کنونی با هزینه بسیار بالای احداث این تقاطع‌های همسطح و غیرهمسطح، آیا فقط نگاه مُسکن بودن روگذرها در ترافیک شهر رشت که درد کهنه این شهر در مرکز استان بوده، کافی است؟! در کجای دنیا چنین نگاه سطحی که عاری از برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت برای رسیدن به اهداف بلندمدت بوده را اعمال می‌کنند که مدیریت شهری رشت همچنان به این رویکرد اهتمام می‌ورزد.
هشدار برای ایران ۴۶؛ عنوان نشستی تخصصی و عمومی با رویکرد حمل‌ونقل شهری به سمت پایداری بود که در هفته گذشته توسط انجمن‌های مردم‌نهاد با سخنرانی اساتید مطرح حوزه حمل‌ونقل و ترافیک در کلان‌شهر رشت برگزار شد.
در این نشست تخصصی به مسئله ترافیک شهری رشت و ارزیابی رویکردها و راه‌حل‌های مدیریت شهری پرداخته شد. این نشست تخصصی با موضوع ترافیک رشت و احداث هم‌زمان روگذرهای بتنی در شرایطی برگزار گردید که حضور شهردار رشت و سایر کلانشهرهای استان در این برهه زمانی بسیار حایز اهمیت بود.
البته به دلیل مغایرت هفته رشت و برگزاری نشست شهرداران و رؤسای کلانشهرهای کشور در مرکز استان گیلان با این نشست تخصصی دلیلی بر عدم حضور برخی از شهرداران شهرهای استان گیلان بوده است. موضوع ازاین‌جهت قابل‌بررسی بوده که به فاصله‌ای اندک پس از برگزاری این نشست تخصصی و عمومی، رحیم شوقی؛ شهردار رشت که در طی نزدیک به ۲ سال به‌صورت هم‌زمان احداث روگذرهای بتنی را در دستور کار مدیریت شهری قرار داده، ویدئوهایی از برخی روگذرهای آماده بهره‌برداری منتشر می‌کند، و در آن نوید می‌دهد که در روزهای آتی شاهد افتتاح این روگذرها خواهیم بود.
مدیریت شهری در رشت نه‌تنها به هشدارها برای رشت گوش فرا نداده، بلکه به شیوهای اقتدارگرایانه و از “بالا”، با نادیده‌گرفتن نگاه برنامه‌ریزی مشارکتی – مردم‌سالارانه از “پایین” با نگاهی آنی و زودگذر در مسائل توسعه شهری پیش می‌رود.
برنامه‌ریزی، گرایش انسان به آینده، حل مشکلات در آینده، آینده‌بینی و امید به آینده است (فالودی،۱۹۷۰). موضوع آینده و شناخت بلندمدت آن در برنامه‌ریزی از اهمیت فراوانی برخوردار است که مدت زیادی مورد غفلت برنامه‌ریزان به‌ویژه دانشگاهیان بوده است (مایر، ۲۰۰۰).
بحران‌ها و مشکلات کنونی، موجه‌ترین دلیل برای ناکارآمدی برنامه‌ریزی سنتی و بازاندیشی در خصوص روش‌های ترسیم آینده است. بایستی قبول کرد که نتیجه قهری و اقدامات ضربتی و مخرب در شهرهای ما به دلیل نپرداختن روش‌های هوشمند به مشکلات شهری بوده است. امروزه همه اینها در کشاکش نبود استراتژی و طرح مسئله و موشکافی جز به جز در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، زیست‌محیطی و فنی باعث شده مشکلات شهری به‌مثابه بحران بروز کنند.
نویسنده: محمد صالح زاده (کارشناس ارشد شهرسازی)
منبع: پایگاه خبری و تحلیلی مرور گیلان
انتشار در تاریخ در ۲۴ دی ۱۴۰۳
